د چینایي تلیفونونو او امنیتي خطرونو ترمینځ اړیکې اندیښنو ته وده ورکوي

ویلنیس، لیتوانیا -- چینایي تلیفونونه په ټوله نړۍ کې تر ډیرې څیړنې لاندې دي ځکه چې څیړنې په دوامداره توګه دا وسيلې د ملي امنیت خطرونو، سانسور، د محرمیت مسلو او د معلوماتو د خپرولو سره تړي.

لیتوانیا يو تازه هیواد دی چې په دې وروستیو کې په شاومي تلیفون کې د جوړ شوي سانسور وسیلې له لارې په چینایي تلیفونونو باندې نيوکه کوي.

په پلازمینه ویلنیس کې چارواکي د چین د کمونست ګوند (سي سي پي) د ډیموکراتیک ارزښتونو، د جیو پولیتیکي ځورونې او ټیکنالوژۍ په ناوړه کارولو او د خپلو ګټو پرمخ وړلو لپاره په سانسورشپباندې د تنقيد کولو تاريخ لري.

د لیتوانیا د دفاع وزارت تیره میاشت وویل چې عامه ادارې او مصرف کونکي باید د چینایي تلیفونونو په کارولو کې له احتياط څخه کار واخلي، او د احتمالي امنیتي نیمګړتیاو او د معلوماتو د لیکونو په اړه خبرداری ورکوي.

وزارت په اروپا کې د پلورل شويو درېو مشهورو چینايي تلیفونونه تجزيه وکړه: Xiaomi Mi 10T 5G, Huawei P40 5G او OnePlus 8T 5G.

د هیواد ملي سایبر امنیت مرکز د سپتمبر په ۲۲ مه راپور ورکړو چې دې د هوواوی او شاومي 5G ماډلونو کې "د سایبر امنیت خطرونه" موندلي.

په شاومي کې -- چۍ په اروپا کې ترټولو مشهور سمارټ فون دی -- دې مرکز د سانسور د جوړه شوي وسیلې موندلو راپور ورکړو چې کولی شي د لټون ځینې اصطلاحات بند کړي.

څیړونکو وویل، د تور لیست فعالیت په اروپا کې په پلورل شويو تلیفونونو کې غیر فعال و، او خبرداری يې ورکړو چې دا په چین کې په يو کليک سره په لرې توګه فعاله کیدی شي.

سانسور شوي اصطلاحات د تل په څیر بدليدونکي ښکاري، چې د ۲۰۱۹ کال په اپرېل کې په تور لیست کې ۴۴۹ الفاظ یا عبارتونه شامل ول او ۲۰۲۱ کال د سپتمبر پورې پکې ۱۳۷۶ شامل ول. پدې کې په چینایي او لاطیني ژبه کې هم ټکي شامل دي.

په بلاک شويو اصطلاحاتو کې "وړیا تبت"، "د تایوان خپلواکي زنده باد" ، "د جمهوريت غورځنګ"، "د زده کونکو خوځښت"، "دیکتاتوري"، او د ځینې لویدیځ شرکتونو او رسنيو نومونه شامل دي.

د لیتوانیا د دفاع مرستیال وزیر مارګایرېس امریکا غږ (وي او ای) ته وویل، "موږ په ښکاره ډول ولیدل چې دا ټول کلیدي کلمې له سیاسي پلوه هڅول شوي دي."

هغه وویل، "دا خورا د اندیښنې وړ خبره ده چې د سانسور جوړه شوې وسیله او داسې کلیدي ټکي شتون لري، چې کولی شي په وېب کې ستاسو لټون فلټر کړي یا فلټر کولی شي."

دغه راپور وویل چې د هووای تلیفون ګواښ رامنځته کړی ځکه چې دا په اتوماتيک ډول کاروونکي د دریمې ډلې اېپ پلورنځیو ته ليږي چې کولی شي په ویروس اخته اېپس ولري.

ریښتیني خطرونه

یوروونیوز د سپتمبر په ۲۸ مه راپور ورکړ، د راپور څخه وروسته، لیتوانیا په داسې قانون کار کوي چې کولی شي خپلې دولتي ادارې "د غير باوري" وسیلو له کارولو څخه منع کړي.

يو ویاند وویل، "دا مهال، موږ د قانون د حد په ټاکلو باندې کار کوو، چې له مخې به يې ادارې (هغه چې د ملي امنیت لپاره مهمې دي) د نويو مقرراتو لاندې راشي، چې د آی سي ټي [د معلوماتو او مخابراتو ټیکنالوژي] کوم محصولات/هارډوېر/ د سافټویر تدارکات به اغیزمن شي، او کوم معیارونه به وټاکل شي چې یوازې باوري عرضه کونکو ته اجازه ورکړي چې د تدارکاتو په پروسه کې برخه واخلي."

په ورته وخت کې، مارګایرېس یادونه وکړه چې په لیتوانیا کې شاوخوا ۲۰۰ عامه ادارې د چینایي جوړ شوي وسیلو څخه استفاده کوي او زیاته یې کړه چې په ټولیزه توګه عامه سکتور باید د ملي امنیت پر اساس له شاومي او هووای تلیفونونو "څه استفاده ونه کړي ".

مارګایرېس ای اېف پي ته وویل، "هغه خطرونه چې موږ یې په اړه خبرې کوو ریښتیا دي." "دا د خطر د کمولو لپاره غوره اقدام دی."

هغه وویل، نور هیوادونه باید څیړنې ته پام وکړي او ورته اقدام ترسره کړي.

هغه امریکا غږ ته وویل، "زما په اند زموږ څیړنه د دې یوه بیلګه ده چې څنګه موږ باید په مخابراتي سکتور کې له دې بحث څخه هاخوا لاړ شو، چې موږ باید د نورو سکتورونو په اړه فکر وکړو."

د متحده ایالاتو په ګډون ډېرو لویدیځو هیوادونو د امنیتي خطرونو په حواله د هووای تلیفونونه د 5G ګرځنده شبکو څخه بند کړي دي.

تمه کیږي د لیتوانیا د اروپایي اتحادیې (اي يو) غړي به په راتلونکو ورځو کې د څیړنې په اړه وغږیږي، او د بهرنیو چارو وزیر ګابریلیوس لینډسبرګیس تېره میاشت په واشنګټن کې د متحده ایالاتو د بهرنیو چارو وزیر انتوني بلینکن سره وکتل ترڅو ملاتړ ترلاسه کړي.

لینډسبرګیس وویل چې د لیتوانیا کوچنی والی -- چې د ۳ ملیون څخه کم نفوس لري او د چین د اقتصاد په پرتله ۱/۲۷۰ اقتصاد لري -- دا یو اسان هدف ګرځوي.

هغه وویل، "بیجینګ فکر کوي چې دا ښه خبره ده چې هغه دښمن غوره کړي چې د هغې په وړاندې خورا کوچنی وي، په جنګ کې يې ښکيل کړي او بيا ورته ناوړه شکست ورکړي."

بلینکن د "چین د خلکو جمهوریت څخه د جبري هڅو په مقابل کې د لیتوانیا لپاره د متحده ایالاتو د کلک ملاتړ ژمنه وکړه."

وي او ای راپور ورکړو، د آلمان امنیتي خدماتو د شاومي تلیفون خپله تخنیکي ازموینه پیل کړې.

د اقتصادي درد کمولو هڅه کوي

په چینايي جوړ شويو تلیفونونو کې د سانسور راجسټرۍ په اړه د لیتوانیا تازه راپور د چین لپاره په ځانګړي ډول د خفګان وړ و.

بیجینګ په بالتیک ايالت کې د هغې سفیر راوغوښتلو او په بیجینګ کې د لیتوانیا سفیر هم بېرته هیواد ته راستون شو.

د جولای په پیل کې، وروسته له هغې چې لیتوانیا تائیوان ته اجازه ورکړه چې په ویلنیس کې د خپل پلان شوي نیم سفارت خانې لپاره د "تایپای" پرځای د "تائیوان" کلمه وکاروي، بیجینګ لیتوانیا ته د کارګو د تګ راتګ مخه ونیوله او د لیتوانیا د خواړو صادرونکو لپاره یې دا ناشونې کړه چې خپل توکي په چين کې وپلوري.

خو لیتوانیا د چین تر ډیریدونکي فشار لاندې له راتلو څخه انکار وکړو.

د لیتوانیا د اقتصاد او نوښت وزیر آسرین ارمونېټ دغه فشار له پامه وغورځوو.

هغې وویل، زیان "خورا زیان رسونکی ندی"، ځکه چې چین ته د لیتوانیا صادرات د دې ټول صادراتو یوازې ۱ فيصد ته رسیږي.