د چين د بېلټ او سړک نوښت کې د سوريې شاملېدل يوه ستونزو په ګوته کوي

شنونکو وویل، د چین او د سوریې د رژیم له ډاډ سربېره، د چین د بېلټ او سړک په نوښت (بي آر آی) کې د سوریې شاملېدل به په لنډ او اوږد مهال کې د دغه هېواد لپاره د اټکل وړ منفي پایلې رامنځته کړي.

د سوریې دولتي رسنۍ سانا راپور ورکړو چې د جنورۍ په ۱۲مه په بي آر آی کې د سوریې شاملېدل به له سوریې سره مرسته وکړي چې "له چین او نورو هېوادونو سره د همکارۍ پراخه فرصتونه خلاص کړي."

د چين شينهوا خبري اژانس راپور ورکړو، چینایي رسنۍ هم په ورته ډول ليوالتيا څرګنده کړه، پداسې حال کې چې په سوريه کې د چين سفير وويل چې دغه اقدام د سوريې په اقتصادي بيارغونه او ټولنيز پرمختګ کې تر ټولو ستره مرسته ده.

شنونکو المشارق ته وویل، دا له حقیقت څخه يوه لرې خبره ده. شنونکو يادونه وکړه چې د چین څخه هر ډول مرستې ناوړه پايلې لري او ډېر شرطونه ورسره وي، لکه څنګه چې ډېرو نورو هېوادونو د دوی زیان په ګوته کړی دی.

دوی وویل، دا به سوریه له نړیوالې ټولنې، په ځانګړې توګه له لویدیځو قدرتونو څخه لرې کړي، او د قیصر له قانون څخه ښکاره سرغړونه ده. د قيصر قانون د متحده آيالاتو هغه بندیزونه دي چې د بشار الاسد رژیم د خپلو جرمونو لپاره مسول ګرځوي.

د ۲۰۱۹ کال سوريې د سيزر ملکي خوندیتوب قانون د نړۍ په کچه هغه شرکتونه جرمانه کوي کوم چې د سوریې رژیم سره معاملې کوي او د متحده ایالاتو د بیارغونې مرستې تر هغه وخته پورې بندوي تر څو چې د سوریې په جګړه کې د سرغړونو عاملین محاکمه شوي نه وي.

اروپايي اتحادیې (اي يو) هم د سوریې له رژیم څخه د "احتساب" غوښتنه کړې او ټینګار یې کړی چې دوی به په سوریه کې د پراخه بیارغونې لپاره پیسې ونه لګوي تر څو چې اسد د شخړې د حل لپاره د ریښتینې سیاسي پروسې لپاره ژمنه ونه کړي.

د نرم ځواک ننوتل

د سوریې وکیل بشیر البسام وویل، چین د یو اقتصادي او سوداګریز نوښت په توګه بي آر آی ته وده ورکوي چې د نړۍ هېوادونه به د یوې اقتصادي "ورېښمو لارې" په واسطه له يو بل سره ونښلوي.

مګر دا په حقیقت کې په ډېرو هېوادونو کې د چین د نرم ځواک ننوتلو لپاره پوښښ دی، او څارونکي په چینایي تمویل باندې د تکیه کولو په اړه اندېښنې څرګندوي.

چین هر ډول ناوړه خفيه موخې رد کړې، خو منتقدین یادونه کوي چې دا د بي آر آی په پایله کې د "قرض جال سفارت کارۍ" له لارې د خپل نفوذ د پراختیا لپاره د مالي ګټې څخه کار اخلي.

دې د قرض اخیستونکو لپاره سخت شرایط وضع کړي او داسې قراردادونه لیکي چې دې ته اجازه ورکوي چې هغه وخت ستراتیژیکې شتمنۍ ضبط کړي کله چې قرض ترلاسه کونکي هېوادونه له مالي ستونزو سره مخ شي.

البسام وویل، د بي آر آی تر پوښښ لاندې، چین په سوریه کې ستراتیژیک، سیاسي او حتی پوځي نفوذ "په داسې ډول رامنځته کړي چې سوریه، چې په بشپړه توګه د ختیځ کېمپ سره یوځای شوې ده، د سیمه ایزو او نړیوالو ټولنو په وړاندې مخامخ کوي."

"لکه چې سوريې او سوريانو د روسیې او ایران د [رژیم] سره د يو ځای کېدو او له نړیوالې ټولنې سره د دښمنۍ په پایله کې دومره ستونزې نه لرلې، اوس د سوریې حکومت د چین لپاره دروازه پرانیزي."

البسام وویل، په بي آر آی کې د سوریې شاملېدل به "په عمومي توګه د سوریې دولت او په ځانګړې توګه د سوریې خلکو لپاره ناوړه پایلې رامنځته کړي."

د سوریې اقتصاد پوه محمود مصطفی وویل، په خپل وروستي اقدام سره، "د سوریې رژیم په بشپړه توګه په ایران، روسیې او چینایي محور باندې تمرکز کړی، چې دا به د یو ستونزمن حالت سره مخ کړي".

هغه وویل، د سوریې پریکړه چې د بي آر آی سره یوځای شي "د قیصر قانون پروړاندې یوه ننګونه ده، چې موخه یې د سوریې د رژیم لخوا د خلکو په وړاندې د ترسره شويو جرمونو مخنيوی کول دي."

مصطفی وویل، "منفي پایلې به په لبنان هم اغیزه وکړي، ځکه چې د لبنان بندرونه، په ځانګړې توګه په شمال کې به سوریې ته داخلېدو لپاره د چین لپاره يوه دروازه وي، چې لبنان د قیصر قانون پورې تړلو بندیزونو له خطر سره مخ کوي."

'کوچنۍ' اقتصادي ګټه

مصطفی وویل، هغه اقتصادي ګټه چې سوریایي وګړي به يې له چین سره د تړونونو څخه ترلاسه کړي "به خورا ډېره نه وي، په ځانګړې توګه لکه څنګه چې دا د نړیوالې ارادې څخه سرغړونه ده."

هغه وویل، دا د "سیاسي اصلاحاتو پلي کولو لپاره غوښتنه کوي او دا ډاډ ترلاسه کوي چې د سوریې خلک نور د جرمونو سره مخ نه دي، او د بیارغونې د هر ډول فعالیتونو له پیل کولو څخه مخکې د چارواکو احتساب ته اړتیا لري."

مصطفی وویل، "منفي پایلې به په لبنان هم اغیزه وکړي، ځکه چې د لبنان بندرونه، په ځانګړې توګه په شمال کې به سوریې ته داخلېدو لپاره د چین لپاره يوه دروازه وي، چې لبنان د قیصر قانون پورې تړلو بندیزونه له خطر سره مخ کوي."

مصطفی وویل، ایران، روسیه او چین "د شر د محور په څېر دي"، چې نه یوازې د منځني ختیځ بلکې د ټولې نړۍ لپاره يوه اندیښنه ده.

هغه وویل، "سربېره پردې، له نړیوال سیسټم څخه اقتصادي او سوداګریز واټن او په درېو هېوادونو پورې د هغې محدودول به د ډېرو کلونو لپاره د سوریې د اقتصاد بیا رغونه وځنډوي او دا به خورا محدوده کړي."

دا د اوسني نړیوال خلاص بازار د رجحاناتو پروړاندې عمل دی.

مصطفی وویل، "دا منطقي خبره نه ده چې د چین او ایران په نوم د دوو هېوادونو سره ځانګړې سوداګریزې اړیکې ولري، چې د سیاسي کړکیچونو او د نړیوالو قوانینو څخه د ښکاره سرغړونو له امله تر ټولو سخت بندیزونو سره مخ دي."

د نفوذ لپاره سخته جګړه

علا محمود، چې يوه ژورنالیسته او نړیواله سیاسي څیړونکي ده وویل، "د روسیې، ایران او چین تر منځ د اعلان شوي سیاسي او ستراتیژیک اتحاد سربېره، دا پټه خبره نه ده چې د درېو هېوادونو ترمنځ يوه توده شخړه شتون لري."

هغې وویل، دا شخړه د سیمې په هېوادونو کې د خپل شتون او د نفوذ ساحې پراخولو لپاره د دوی د انفرادي هڅو سره تړاو لري.

هغې وویل، له هغه وخته راهيسې کله چې چین په رسمي توګه د سوریې ډګر ته داخل شو، دا مسله به په "بیارغونه، په ځانګړې توګه په تېلو، ګازو او طبیعي زیرمو، انرژۍ او ترانسپورت کې" د برخې ترلاسه کولو سره تړاو ولري.

داسې راپورونه شتون لري چې چینایان غواړي چې د اصلي داخلي سړکونو او بندرونو د شبکې سربیره د رېل هغه پټلۍ جوړې کړي کومې چې د عراق پولې ته رسیږي.

دوی دا هم غواړي چې کلیدي سیمې او ښارونه پراخه کړي.

هغې زیاته کړه، دا سیمې دا مهال د ایران او یا د روسیې تر کنټرول لاندې دي، چې "له شکه پرته به سوریه د دې درېواړو هېوادونو ترمنځ د سختې جګړې په ډګر بدله کړي".

محمود وویل، دا حالت کولی شي ناوړه سیالي رامینځته کړي چې یقیناً به د سوریې په خلکو منفي اغیزه وکړي.