په بلوچستان کې پښتنو قبایلو د سي پېک پروړاندې په احتجاج کې لويه لاره بنده کړه او کار یې ودروو

کویټه -- په بلوچستان کې ځايي پښتنو قبایلو تېره هفته یوه کلیدي لویه لاره بنده کړه او له هغه وخت راهیسې یې په بوستان سیمه کې د چین او پاکستان اقتصادي دهلیز پروژې (سي پېک) باندې ساختماني کار ودرولی دی ترڅو خپلې اندیښنې څرګندې کړي.

د افغانستان او ایران سره په پوله د معدني وسايلو نه ډک بلوچستان په جغرافيايي توګه د پاکستان په څلورو صوبو کې ترټولو لويه صوبه ده، خو د دې تقريباََ اوه ملیونه اوسیدونکي له اوږدې مودې راهیسې شکایت کوي چې دوی د دې د ګیس او معدني دولت سمه برخه نه ترلاسه کوي.

چین د ۵۴ ملیارده ډالرو پروژې لاندې په دې سيمه کې سرمايه کاري کوي، او د خپل لرې لویدیځ شنجيانګ سیمې او د پاکستان د ګوادر بندر تر منځ املاکو، بجلۍ او ټرانسپورټي اړیکو ته وده ورکوي.

د سي پېک لویدیځ لاره له ۲۹۳ کیلومترو څخه ډېره لاره پوښي او د اوږدې مودې راهیسې يې د بلوچو او پښتنو ملتپالو ګوندونو په څېر ډلو کې اندېښنې رامینځته کړي دي.

پښتنو قبایلو د جنورۍ په ۱۹مه په بلوچستان کې ملي لویه لار د دغه پروژې پر ضد د احتجاج په دوران کې د څو ګهنټو لپاره بنده کړه او د سه شنبې د ورځې (د ۲۵مې جنورۍ) پورې په سړک باندې کار لا هم بند و.

یو ځايي قبایلي مشر فرمان خان وویل، "زموږ په سیمو کې د سي پېک پروژې لاندې د پرمختیایي کارونو په نوم د ملیاردونو روپیو په ارزښت کرنیزې ځمکې ویجاړې شوې دي."

په بلوچستان کې د سي پېک د لارې یوه لویه برخه په بوستان کې د خان له ځمکې څخه تیریږي.

خان وویل، "موږ د احتجاج په توګه د دې لویې پرمختیايي پروژې کار بند کړی دی. حکومت زموږ ستونزو ته هیڅ پام نه کوي."

هغه وويل، "دا زموږ لپاره د ژورې اندېښنې خبره ده چې وفاقي حکومت زموږ په خاوره کې د دومره سترې پروژې د پيلولو په وخت کې ځايي قومونه په اعتماد کې نه دي اخيستي."

هغه وويل، پښتانه قومونه د سي پېک لپاره په خپلو ملي ګټو جوړجاړی نشي کولی. "که حکومت پرمختګ غواړي، نو لومړی باید زمونږ په سیمو کې د دې پروژې د پرمختیايي کارونو په اړه زموږ اندېښنې حل کړي."

هغه زیاته کړه، "موږ د نورو سیمه ایزو قومونو سره په تماس کې یو او د پرمختیایي کارونو په اړه د خپلو اندېښنو لپاره یوه ګډه تګلاره جوړوو."

سخت ظلم

قبایلي مشران وايي، حکومت هڅه کوي چې د سی پېک لپاره د بلوچستان په ځینو برخو کې د قبایلو ځمکې په ټیټه بیه ضبط کړي.

ملک سرور خان، چې د بلوچستان د سي پېک په کمېټۍ کې د پانيزۍ سيمې استازيتوب کوي، پاکستان فارورډ ته وويل، "موږ د پرمختګ مخالف نه يو، خو موږ نشو کولی د پرمختګ په نوم خپلې ګټې قربان کړو."

هغه وویل، "په بوستان او نورو قبایلي سیمو کې، د سي پېک په لاره کې ځمکې د ځايي پښتنو قومونو ملکیت دی. حکومت هڅه کوي چې دا ځمکې په ټیټه بیه واخلي ترڅو چین ته ګټه ورسوي، چې دا یو لوی ظلم دی."

خان وویل، د يادې ځمکې ارزښت د هغه قیمت څخه ۸۰۰ فيصده ډېر دی چې حکومت یې وړاندیز کوي.

هغه زیاته کړه، "موږ په دوامداره توګه ټولې هغه پرېکړې ردوو چې زموږ [د ځایي قبیلو] اندیښنو ته له پام کولو پرته شوې وې."

خان یادونه وکړه، "له یوې خوا، حکومت سي پېک د هېواد د اقتصادي ثبات لپاره د يو مهم عنصر په توګه يادوي، او له بلې خوا، ځایي خلک د اقتصادي بې ثباتۍ سره مخ کوي."

په کویټه کې د سیمه ایزو چارو شنونکي ندیم خان وویل، "اړوند چارواکي په قصدي ډول د هغوی د ځمکو په اړه د پښتنو قومونو اندېښنو ته هیڅ پام نه کوي. دا ډول جرمي غفلت کولی شي مسله نوره هم خرابه کړي."

هغه زیاته کړه، "که چېرې حکومت په بلوچستان کې د سي پېک په لویدیځه لاره کې په روانو احتجاجونو کې د زور څخه کار واخلي، نو له مخکې نه د ناکراره صوبې وضعیت به نور هم خراب شي."

هغه وويل، قومونه خبرو اترو ته چمتو دي؛ له همدې امله، دا د وخت اړتیا ده چې دا مسله د نورې شخړې پرته حل شي. "حکومت په پاکستان کې د پښتنو د خاورې ستراتیژیکي اهمیت له پامه نشي غورځولی."

هغه وويل، "د وفاقي او صوبايي حکومتونو هغه تګلاره چې په بلوچستان کې يې د بهرنۍ سرمايه کارۍ لپاره لاره هواره کړې ده، د ډېر حده پورې تضاد لري."

"په بلوچ اکثریت سیمو کې هم د صوبې په پرمختیایي برخه کې د چین د مخ په زياتېدو او غیر معمولي نفوذ په اړه پوښتنې راپورته کیږي."

پوښتنې لا هم شتون لري

په بلوچستان کې ګڼو پخوانیو لوړپوړو حکومتي چارواکو له چین سره د سي پېک تړون په اړه خپلې پوښتنې راپورته کړي دي.

عبدالملک بلوچ، چې له ۲۰۱۳ تر ۲۰۱۵ پورې یې د صوبې د وزير اعلی په توګه دنده ترسره کړې وه، د جنورۍ په ۵مه وویل چې مرکزي حکومت هڅه وکړه چې هغه د دې معاملې په اړه په تیاره کې وساتي.

هغه د یوې خبري غونډې په ترڅ کې وویل، "موږ په دوامداره توګه د سي پېک تړونونو په اړه له پامه غورځول شوي وو."

په عېن حال کې، د پاکستان صدر عارف علوي د جمعې په ورځ د ګوادر دوره کړې وه چېرته چې هغه په دغه منصوبه د پرمختيايي کارونو د وروستي پرمختګ په اړه معلومات ترلاسه کړل.

بلوچ بېلتون غوښتونکو مخکې د سي پېک په پروژو د څو بریدونو ادعا وکړه -- او د چین د نفوذ په وړاندې د ځایي احساساتو څخه ګټه پورته کوي.

احتجاج کوونکو په تېر کال کې د ځايي خلکو او چينايي کښتيو لخوا په ژور سمندر کې د غیرقانوني کب نیولو او د سي پېک پروژو لپاره په امنیتي پوستونو کې د ځایي خلکو د ځورونې د اختتام غوښتنه وکړه.

د پاکستان د جماعت اسلامي د ځايي مشر مولانا هدايت الرحمان په مشرۍ احتجاج کوونکو هم د اوبو او برېښنا د کمښت د ختمولو غوښتنه وکړه او په ګوادر کې يې د احتمالي باړ لګولو پروړاندې مخالفت څرګند کړو چې موخه يې د هغو بلوچ بېلتون غوښتونکو څخه د چين له خوا تمويل شوې پروژې خوندي کول دي چې د سي پېک مخالفت کوي.