د ملګرو ملتونو راپور: چین په شينجيانګ کې د بشري حقونو د سرغړونو مسؤل دی

بیجینګ -- ملګرو ملتونو (يو اېن) په یو راپور کې چې د چهارشنبې په ورځ ناوخته (د اګست په ۳۱مه) خپور شوی و، ويل شوي دي چې په شينجيانګ سیمه کې د بیجینګ د امنیتي عملياتو په ترڅ کې د شکنجه کولو، د بشري حقونو د سرغړونو او د انسانیت په وړاندې د جرمونو تورونه "د اعتبار وړ دي".

د اوږدې مودې د انتظار وروسته چمتو شوی دا راپور په لرې لویدیځه سیمه کې​ د اویغورانو او نورو مسلمانو اقليتونو د حقونو څخه د سرغړونو​ په اړه یو لړ توضیحات ورکوي، چې پکې ملګري ملتونه د هغه ډېرو تورونو تاييد کوي چې د اوږدې مودې راهیسې فعالو ډلو، لویدیځو هېوادونو او په جلاوطنۍ کې د اویغور ټولنې لګولي دي.

دې راپور د اویغور لفظ د بدیل املا په کارولو سره وویل، "د​ اویغور او نورو مسلمانو ډلو د غړو د خپلسري او تبعیضي توقیف کچه​ ... ممکن نړېوال جرمونه رامینځته کړي، په ځانګړي توګه د انسانیت پروړاندې جرمونه."

نړۍ باید په شينجيانګ کې د بشري حقونو وضعیت ته "په بيړنۍ توګه پام" وکړي.

په بيجينګ تور لګول شوی چې په لرې لوېدیځه سیمه کې یې تر یو میلیونه ډېر اویغوران او نور ډېر مسلمانان او ترک نژاده اوسيدونکي د افراطيت پروړاندې د څو کلونو د عملياتو د يوې برخې په توګه د توقيف مرکزونو او زندانونو په خفيه شبکه کې بنديان کړي دي.

په دغه تورونو کې په ډله ايزه توګه خلک بنديان کول، اجباري کار، ​اجباري شنډول، سیستماتیک جنسي تیري،​​ او د ​​د اویغور کلتوري او اسلامي ځایونو ویجاړول​​ شامل دي.

​متحده ایالاتو او نورو لویدیځو هېوادونو ویلي دي چې​چین د مسلمان اقلیت ډلو "نسل وژنه" کوي.​​

د ملګرو ملتونو د بشري حقونو تلونکي مشرې ميشل باچليت پرېکړه وکړه چې د شينجيانګ د اويغور خودمختاره سيمه (XUAR) کې دننه د حالاتو بشپړې ارزونې ته اړتيا ده.

په ياد راپور باندې تقريباََ له يو کال راهیسې کار روان و، او چین د دې د خپرېدو سخت مخالفت وکړو.

باچلیټ هوډ لرلو چې دا د ملګرو ملتونو د بشري حقونو عالي کمیشنر په توګه د هغې د څلور کلنې دورې څخه مخکې خپور کړي، چې د اګست په پای کې پای ته ورسيده -- او داسې يې وکړل او ياد راپور يې ۱۳منټه مخکې د سویسټزرلينډ په جینیوا کې په ۱۱:۴۷ بجې خپور کړو.

باچلیټ د پنجشنبې په ورځ ای اېف پي ته په لیږل شوي بریښنالیک کې وویل، "ما وویل چې زه به یې د خپل ماموریت پای ته له رسیدو څخه مخکې خپور کړم او ما داسې وکړل."

"د ځینو دولتونو لخوا د بشري حقونو دې جدي مسلو ته سیاسي شکل ورکول مرسته نه کوي."

د شکنجې تورونه 'د اعتبار وړ' دي

بیجینګ دا ادعا په کلکه رد کړې او ټینګار کوي چې دا په شينجيانګ کې مسلکي مرکزونه چلوي چې د افراطیت د مخنیوي لپاره جوړ شوي دي.

د ملګرو ملتونو په راپور کې ویل شوي، "په XUAR کې د حکومت له خوا د ترهګرۍ ضد مبارزې او 'افراطیت' ضد ستراتیژیو د پلي کولو په وخت کې د بشري حقونو جدي سرغړونې ترسره شوي دي."

دغه ارزونې د چین په تش په نامه د حرفوي زده کړو او روزنې مرکزونو (VETCs) کې د خلکو سره د چلند په اړه اندېښنې راپورته کړې.

په راپور کې ویل شوي، "د شکنجې یا بد چلند د ډولونو تورونه، چې پکې اجباري طبي درملنه او د توقیف ناوړه حالات شامل دي، د اعتبار وړ دي، لکه څنګه چې د جنسي او جنسیت پر بنسټ د تاوتریخوالي انفرادي پېښو تورونه دي."

د ملګرو ملتونو د بشري حقونو دفتر نشي کولی دا تایید کړي چې څومره خلک د VETCs لخوا اغیزمن شوي خو دې نتیجې ته رسیدلی چې سیسټم په ټوله سیمه کې په "پراخه کچه" کار کوي.

په VETCs کې شمېر، لږ تر لږه د ۲۰۱۷ او ۲۰۱۹ ترمنځ، "ډیر د پام وړ و، چې د اویغور او نورو اکثریت مسلمان اقلیتونو د پام وړ تناسب پکې شامل و".

ياد راپور "د کورنۍ د پلان جوړولو د پالیسیو د اجباري پلي کولو له لارې د زیږون د حقونو څخه د سرغړونې معتبر نښو" هم حواله ورکړه.

په جنیوا کې د چین ماموریت د راپور موندنې رد کړې او د دې د خپریدو پروړاندې يې په خپل کلک مخالفت باندې تينګار وکړو او د شینجیانګ له صوبايي حکومت څخه یې د ۱۲۱ پاڼو دفاعي سند شریک کړو.

چينايي ماموريت د "غلطو معلوماتو او دروغو" په غندلو سره ادعا وکړه، "په شينجيانګ کې د ټولو توکمونو خلک ​په سولې او اطمينان سره خوشحاله ژوند کوي​."

'مهمه شيبه'

غیردولتي سازمانونو او د کمپاین ډلو وویل، دا راپور باید د نورو ګامونو پورته کولو لپاره د لانچ پیډ په توګه عمل وکړي.

د اویغور فعالانو ټولنې غبرګون يو شان نه و، ځینو ډلو د دې کار ستاینه وکړه او نورو وغوښتل چې په شينجيانګ کې يې د بیجینګ د کړنو غندنه نوره هم زياته کړای وې.

د اویغور د بشري حقونو د پروژې ايګزيکيټو ډايريکټر عمر کنات وویل، "دا د اویغور بحران پروړاندې د نړېوال غبرګون لپاره يوه مهمه شيبه ده."

"سره له دې ​​چې د چین حکومت په سخته دا ردوي،​​ملګرو ملتونو اوس په رسمي توګه اعتراف کړی چې وحشتناک جرمونه ترسره کيږي."

د اویغور د نړېوال کانګرس مشر دولکون عیسی وویل، ياد راپور د هېوادونو، سوداګرۍ او ملګرو ملتونو لخوا د "معنی خيز او د پام وړ اقدام" لپاره لاره هواره کړه.

هغه زیاته کړه، "احتساب اوس پېل کیږي."

په چين کې د بشري حقونو د څار ادارې (HRW) مشرې سوفي ریچارډسن وویل، د بشري حقونو د پراخو سرغړونو په اړه "ناوړه" موندنو وښودل چې ولې بیجینګ د دې خپرونې د مخنیوي لپاره "سخته هڅه وکړه".

د HRW تلونکی مشر کینیت روت تېره هفته وویل، د بشري حقونو قوي غورځنګونه دا ځواک لري چې ​د استبدادي رژیمونو لخوا د اتباعو د حقونو د سرغړونې "ناوړه حقیقت" څرګند کړي​.

هغه وویل، "حکومتونه تل د بشري حقونو څخه د سرغړونې په لټه کې دي." هغه د اویغورانو په وړاندې د چین د جبر، ​په اوکراین باندې د روسیې د یرغل​ او هغو سیمو ته اشاره وکړه چې د ده په خبره لږ پام ورته کیږي، لکه په ایتوپیا کې د تیګري او ​یمن​ ځینې سيمې.

خو د قوي کمپاين له کبله، "د حکومتونو لپاره دا واقعي ناممکنه ده چې خپلې ناوړه سرغړونې پټې کړي، په ځانګړي توګه د ټولنیزو رسنیو په دور کې، چېرې چې هرڅوک سمارټ فون لري".

هغه وویل، "او د بهانې او ناوړه حقیقت تر مینځ د دې توپیر په ګوته کولو سره، موږ فشار رامنځته کوو."