د چین د نړېوال زیربنا کپماين د خفيه پوځي پراختیا لپاره پوښښ چمتو کوي

کله چې د تېر کال په وروستیو کې خبرونه خپاره شول ​​چې چین په پټه په متحده عرب اماراتو کې پوځي اډه جوړوي،​​په ټوله سیمه او ګاونډ کې د خطر زنګونه وغږول شول ځکه چې د چینایي زیربناوو نورو کوربانو د بیجینګ سره لاسلیک شوي معاملې ته نږدې کتل پېل کړل.

د وال سټریټ ژورنال (WSJ) د نومبر په میاشت کې راپور ورکړو چې د اماراتو حکومت خبر نه و چې هغه کښتۍ چې د تجارتي کښتیو په بڼه د خلیفه بندر ته ننوځي په حقیقت کې هغه کښتۍ وې چې د چین پوځ يې د سیګنالونو د استخباراتو راټولولو لپاره کاروي.

دا بندر، چېرې چې د چین د سمندر بار وړلو شرکت لمیټډ (COSCO) د سوداګریز کانټینر ټرمینل چلوي او د تاویله څخه نږدې ۵ کیلومتره لرې موقعیت لري، پخپله د اماراتو د مرکزي ښار ابوظبي شمال ته په شاوخوا ۵۰ کیلومتره فاصله کې موقعیت لري.

وروسته له هغه چې د متحده ایالاتو استخباراتي ادارو څرګنده کړه چې چین په پټه توګه یوہ ودانۍ جوړوي چې ښکاري د اماراتو په بندر کې پوځي تاسیسات دي، نو په ودانۍ باندې کار ودرول شو.

خو په سیمه کې د چین د حضور په اړه اندېښنې د حل وړ ندي.

پټې انګیزې

په دسمبر ۲۰۱۸ کال کې، د ابوظبي بندرونو شرکت د کاسکو سره د ۳۵ کلن رعایت تړون لاسلیک کړو، چې چینایي شرکت ته يې توان ورکړو چې په خليفه بندر کې د کانټینر ترمینل فعال او پراخه کړي.

دا ترمینل په ښکاره ډول ​د چین د بيلټ او سړک نوښت (BRI)​، چې د يو کمربند او يو سړک (اOBOR) په نوم هم پيژندل کيږي، لخوا د رامنځته شوي سوداګرۍ سره د مرستې لپاره جوړ شوی و. دا یوه لویه زيربنايي پروژه ده چې په ۲۰۱۳ کال کې پېل شوه چې په آسیا، افریقا، اروپا او اوقیانوس کې ۷۸ هیوادونه يو ځای کوي.

خو په ستراتیژیک ډول موقعیت لرونکي اماراتي بندر کې د چین حضور -- لکه څنګه چې دا په ستراتیژیکي توګه موقعیت لرونکو بندرونو په "شبکه" کې شتون لري چې ​د سویلي چین بحر ​څخه د سویز کانال پورې غزیدلي دي -- نور اهداف هم پوره کوي.

څارونکي وايي، د خپل سیاسي او اقتصادي نفوذ د پراخولو سربیره، چین د بندرونو په کړۍ کې سرمايه کاري کوي ترڅو سیمې ته پوځي لاسرسی اسانه کړي، چې په منځني ختیځ او ګاونډ کې د اندیښنې څپې رامینځته کوي.

د یوې مهمې بیلګې په توګه، د متحده عرب اماراتو په بندر کې د چین فعالیت د سوداګریزې هڅې په توګه پېل شو. خو بیجینګ په چټکۍ سره د دې سوداګریزو اړیکو څخه ګټه پورته کړه ترڅو د خپل پوځ لپاره اډه جوړه کړي.

دا ډول چلند په تکرار سره پیښیږي.

چین په ۲۰۱۷ کال کې په جیبوتي کې خپله لومړۍ بهرنۍ پوځي اډه پرانیستله ترڅو، د راپورونو له مخې، د هند سمندر او ختیځ افریقا شاوخوا سمندري عملیاتو کې اسانتیاوې برابرې کړي. بیجینګ د عدن په خلیج کې د سمندري غله ګواښ او د مهمو نړېوالو سمندري لارو د خوندي کولو خواهش د توجیې په توګه استعمال کړو.

د چین د بهرنیو چارو وزیر وانګ یي په ۲۰۱۶ کال کې د جیبوتي په اړه د بحث په ترڅ کې وویل چې چین به "د چین د ګټو په تمرکز سره په سیمو کې ځینې اړین زیربناوې او لوژیستیکي ظرفیتونه جوړ کړي".

په بیجینګ کې چارواکو په لویدیځه افریقا کې هم د پوځي اډې د توجیه کولو لپاره ورته دلیل کارولی دی.

په ټوله نړۍ کې حضور

په استوایي ګینا کې د چین د پوځي اډې لپاره د چین د پلانونو په اړه د تېر دسمبر په میاشت کې د WSJ د بل راپور په ځواب کې، د چین دولتي ټلویزیون ګلوبل ټایمز د خلکو د آزادۍ پوځ (PLA) "په ځینو لرې اوبو کې د پښې ټینګولو" اړتیا بیا تایید کړه، پداسې حال کې چې د چین بهرنۍ ګټې پراخیږي.

په وروستيو کلونو کې چين په نورو مهمو برخو کې په ​پاکستان، ايران او سريلانکا کې د سوداګريزو بندرونو اسانتياوې​ جوړې کړې چې د دې پراخېدونکی سمندري ځواک يې په چټکۍ سره کارولی شي.

د جنورۍ په نیمایي کې، تهران اعلان وکړو چې دا له چین سره ​د ۲۵ کلن هراړخیز ستراتیژیکو همکاریو تړون پلي کول پېلوي، چې تېر کال لاسلیک شوی و.

د تړون د شرایطو له مخې، ​ایران به د ۴۰۰ ملیارد ډالرو په ارزښت د پانګونې پروژې د پېل کولو له لارې په BRI​ کې شامل شي.

د عراق د ستراتیژیکو مطالعاتو د مرکز مشر غازي فیصل حسین المشارق ته وویل، چین به په بدل کې له ایرانه تېل په نړېوال بازار کې په ۳۰ فيصده تخفیف سره واخلي.

هغه وضاحت وکړو، "چين هيله لري چې د سيمې پر سترو معدني سرچينو باندې د لاسونو په لګولو سره نړېوال اقتصادي مرکز جوړ شي."

د ایران د سمندري ځواکونو یو پخواني شنونکي د نوم نه ښودلو په شرط المشارق ته وویل، د بیجینګ له نظره، "د معاملې موخه دا ده چې ​چین په ایران کې پښه ټینګه کړي​، په ځانګړې توګه د فارس خلیج په جاسک او کیش ټاپوګانو کې".

نوموړي وویل، که څه هم دا معامله په ښکاره ډول سوداګریزه بڼه لري، ​د ایران په جاسک او چابهار بندرونو کې د چین سرمايه کاري​ به د دې ګړندۍ وده کونکي سمندري ځواک ته اجازه ورکړي چې خپله لاسرسي پراخه کړي.

WSJ په ۲۰۱۹ کال کې د متحده ایالاتو او متحدینو چارواکو په حواله راپور ورکړو، په بل مثال کې، چین له کمبودیا سره یو پټ تړون لاسلیک کړو ترڅو خپل سمندري ځواک ته په دغه هېواد کې د اډې کارولو اجازه ورکړي.

د چین او کمبوډیا دواړو چارواکو دا راپورونه رد کړل او دا يې "جعلي خبرونه" او "افواهګانې" وبللې.

واشنګټن پوسټ د جون په ۶مه د لوېدیځو چارواکو په حواله راپور ورکړو چې چین په پټه په کمبودیا کې د خپل پوځ د ځانګړې استفادې لپاره سمندري تاسیسات جوړوي.

دغه چارواکو وویل چې په کمبودیا کې د چین د سمندري اډې جوړول د بیجینګ د ستراتیژۍ یوه برخه ده چې په ټوله نړۍ کې د پوځي تاسیساتو شبکه جوړه کړي ترڅو د ریښتیني نړېوال ځواک جوړېدو لپاره د هغې د خواهش ملاتړ وکړي.

خو په سیمه کې د چین ضد احساساتو په زیاتېدو سره، د کمبودیا د دفاع وزیر ټي بان دا راپورونه رد کړل.

فایننشل ټایمز ډېر ژر راپور ورکړو، د شانګريلا ډیالوګ امنیتي فورم کې د خبرو اترو پرمهال، چې په سینګاپور کې د جون په ۱۰-۱۲مه ترسره شو، هغه د بیجینګ د دې ادعاوې سره موافقه وکړه چې PLA د اډو د نړیوالې شبکې د جوړولو اراده نه لري.

لوړ اهداف

چین د ۲۰۱۹ کال په دفاعي سپین کاغذ کې اعتراف وکړو چې د دې د پوځ په دندو کې د کارګو کښتیو ساتنه شامله وه او دا چې PLA به "بهرني لوژیستیکي تاسیسات" جوړ کړي.

اوس مهال، PLA اکثرا په بهرنیو بندرونو کې پر هغه تاسیساتو باندې تکیه کوي چې د چین د دولتي شرکتونو ملکیت دي یا هغوی يې چلوي.

د متحده ایالاتو د سمندري جګړې کالج د چین د سمندري مطالعاتو په انسټیټیوټ کې د اسسټنټ پروفیسور آيزک کارډون لخوا د اپرېل د راپور له مخې، چینایي شرکتونه د ۵۳ هېوادونو په ۹۶ بندرونو کې لږ تر لږه یو ترمینل لري یا يې چلوي.

په دغه راپور کې ویل شوي، د بندر د زیربنا شبکه په چټکۍ سره د PLA د لرې سمندري عملیاتو د ملا د تير په توګه کار کوي.

کارډون وویل، که څه هم، د نړۍ د پوځي واکمنۍ لپاره به د چین هدف پوره کېدل ډېر وخت واخلي.

کارډون فایننشل ټایمز ته وویل، "حتی که کمبودیا او متحده عرب امارات او استوایي ګینا ټول په راتلونکو څو کلونو کې فعال شي، PLA پداسې حال کې نده چې د متحده ایالاتو په څېر د اډو نړیواله شبکه ترلاسه کړي."

کارډون وویل، "د متحده ایالاتو [برعکس]، یو هېواد چې په نړیواله جګړه کې یې جګړه کړې او بیا یې په سړه جګړه کې دا حالت ساتلی، چین یوازې په بهر کې د پوځي حضور رامنځته کول پېلوي او د دې لپاره خپل نړېوال اقتصادي نفوذ کاروي."

شنونکي وايي، دا "ملکي-پوځي ترکیب" پالیسي، چې PLA ته دا توان ورکوي چې د ملکي شرکتونو شتمنۍ او وړتیاوې وکاروي، د PLA سره مرسته کړې چې د چینایي پانګونې او سوداګرۍ ساتنه وکړي.

یو چینايي پوځي سکالر، چې د نوم نه ښودلو غوښتنه يې وکړه ځکه چې هغه په دې موضوع د بحث کولو اجازه نه لرله، ادعا وکړه چې چین اصولاً په بهر کې د پوځي اډو د جوړولو مخالف دی.

البته دغه سکالر د بېجينګ د بنسټيزو تاسيساتو دوه ګوني هدف ته اشاره وکړه.

نوموړي فایننشل ټایمز ته وویل، "زموږ ماډل په پراختیا تمرکز کوي." "دا اوس زموږ د پوځ د ماموریت برخه ګرځیدلې چې په بهر کې د دې پرمختګ ساتنه وکړي، خو موږ کولی شو د دې ماموریت د بشپړولو لپاره د دې پرمختګ ګټه هم استعمال کړو."