چین په کور کې د پوتین لپاره خواخوږي رامنځته کوي او په بهر کې د کرېملېن پروپېګنډې ته وده ورکوي

نړۍ ته، چین د اوکراین په جګړه کې ځان د بې طرفه کتونکي په توګه وړاندې کوي -- او د روسیې د یرغل له غندلو څخه انکار کوي، خو نړېوال مردود ته په ښکاره توګه په ملاتړ وړاندې کولو کې هم له احتياط څخه کار اخلي.

حقیقت دا دی چې بیجینګ د ماسکو په استازیتوب دوه اړخیزه د غلطو معلوماتو جګړه پرمخ وړي.

د چين د بهرنيو چارو وزارت وياند جاو ليجيان د پنجشنبې په ورځ (د اپرېل په ۱۴مه) ټينګار وکړو چې د بېجينګ دريځ "بې طرفه او بې اړخه" او "د تاريخ په سم لوري" دی.

هغه دا څرګندونې یوه ورځ وروسته له هغې وکړې کله چې د متحده آيالاتو د خزانې وزیر جینت ییلن خبرداری ورکړو چې چین به ممکن د روسیې پر وړاندې د لویدیځ په بندیزونو کې د ګډون نه کولو له امله د اقتصادي پایلو سره مخ شي.

هغې پر چین غږ وکړو چې "د دې جګړې پای ته په رسولو کې مرسته وکړي"، او زیاته یې کړه چې بیجینګ کولی شي "د چین په وړاندې د نړۍ په چلند او د نور اقتصادي ادغام منلو لپاره په لیوالتیا" کې کمی وګوري.

بیجینګ پر روسیې د لګول شویو بندیزونو د ښکاره سرغړونې په مخنیوي سره د خپل نږدې متحد د ملاتړ او له لویدیځ سره د اړیکو د ساتلو تر منځ د سفارتي کړکیچونو سرہ مبارزه کوي.

خو کله چې د کرېملېن پروپيګنډه په مارچ کې په نښه شوه ځکه چې په اروپا او د نړۍ په نورو ځایونو کې د روسیې دولتي خبري چینلونه او د ټولنیزو رسنیو حسابونه بند یا محدود شول، نو د چین د دولت تر کنټرول لاندې رسنيو د کرېملېن خبرو اترو ته په پراخه کچه وده ورکړه.

په ورته وخت کې، د چین کمونست ګوند (سي سي پي) په کور دننه کمپاین پېلوي ترڅو د روسیې لپاره د لویدیځ د تسلط د اوږدې مودې د قرباني په توګه خواخوږي رامنځته کړي.

کرېملېن د پروپيګنډې له بندیز څخه ډډه کوي

په اوکراین کې د روسیې له برید څخه څو ورځې وروسته، اروپايي کمیسیون د روسیې پر دولتي شرکتونو بندیز ولګوو. فېسبوک، ټویټر، ټیک ټاک او یوټیوب هم د آر ټي او سپوتنیک په ګډون د کرېملېن کنټرول شويو رسنيو ته لاسرسی بند یا محدود کړو.

د پایلې په توګه، ماسکو د حل لارې موندلو لپاره اړ شو.

واشنګټن پوسټ د اپرېل په ۸مه راپور ورکړو، په یوه قضیه کې، خپلواکو ژورنالیستانو د کرېملېن پلوه نظریاتو خپرولو لپاره د ټیک ټاک نفوذ کونکو ته د پیسو ورکولو لپاره يو همغږيز سکیم په ګوته کړو. په یوه بله قضيه کې، د ټرمینټم انلایټیک څیړونکو د اوکراین په اړه د روسيې پلوه تبصرو سره د یوټیوب ویډیو سپېم کولو ترول په ګوته کړل.

په ټوله نړۍ کې د روسیې سفارت خانو هم په ټویټر، یوټیوب، فېسبوک او ټیلیګرام کې په لسګونو زره پیروانو ته د غلطو معلوماتو چمتو کولو لپاره خپل پلېټ فارمونه استعمال کړل.

د اسراییلو د غلطو معلوماتو د څیړنې ډلې فېک ريپورټر په وینا، د لږو محدودیتونو سره، ټیلیګرام یو مشهور انتخاب دی. د جګړې له پېل راهیسې، د روسیې سفارت خانو ۶۵ نوي ټیلیګرام چینلونه جوړ کړي دي.

بریټ شیفر، چې يو سينير فيلو او د جمهوريت د خوندي کولو په اتحاد کې د معلوماتو د لاسوهنې د ټیم مشر دی، وويل، "د حکومتونو او تخنیکي پلیټ فارمونو سره چې د روسیې پروپيګنډې د سانسور کولو یا محدودولو لپاره اقدامات کوي، د کرېملېن پلوه پروپيګنډه اوس د چینایي چارواکو او دولتي رسنیو په ګډون د نفوذ کونکو او پراکسيانو له لارې خپريږي." د جمهوريت د خوندي کولو لپاره اتحاد د متحده ایالاتو او د جرمني مارشال فنډ یو بې طرفه نوښت دی چې د چین او روسیې د دولتي رسنيو تعقیب کوي.

هغه واشنګټن پوسټ ته وویل، چینايي رسنۍ "له ورته محدودیتونو سره مخ نه دي چې د روسیې په دولتي رسنیو کې لګول شوي دي."

"دې کرېملېن ته اجازه ورکړې چې په مؤثره توګه د هغه بنديزونه څخه ډډه وکړي چې موخه يې د روسیې د پروپيګنډې د خپرېدو مخه نيول دي."

چینایي وده ورکونکي

شنونکي وايي، چینايي رسنۍ تر دې دمه د روسیې د پروپيګنډې ترټولو لوی خپرونکي دي.

د ډیجیټل هېټ سره د مبارزې لپاره د برتانیا غیر انتفاعي مرکز په وینا، د چین څلور غوره دولتي رسنۍ -- سي جي ټي اېن، ګلوبل ټايمز، شینهوا نيوز او او ټي هاؤس -- په انټرنېټ باندې یوازې په فېسبوک کې د ۲۸۳ ملیونه پیروانو سره لیدونکو ته رسیږي.

د جمهوريت د خوندي کولو د اتحاد په وینا، ټول یوځای، د چین دولتي کنټرول چینلونه یوازې په فېسبوک کې له یو ملیارد څخه ډېر پیروان لري، که څه هم په دغه هېواد کې ټولنیزہ شبکه منع ده.

چینایي رسنیو او چارواکو د اوکراین په اړه د کرېملېن د غوره اصطلاحاتو په کارولو کې له احتیاط څخه کار اخيستی دی.

کله چې د روسيې صدر ولادیمیر پوتین د فبرورۍ په ۲۴مه پر اوکراین د برید اعلان وکړو، شینهوا وویل چې دا "پوځي عملیات" دي او ماسکو د اوکراین د خاورې د نيولو "هیڅ اراده" نلري.

د دولت اړوندې رسنۍ ته لارښود چې په تېره فبرورۍ کې آنلاین خپور شو، داسې ښکاري چې لارښوونه کوي چې هغه پوسټونه چې د روسیې لپاره ناسم دي یا د لویدیځ پلوه مواد لري باید خپاره نشي.

د چینایي رسنیو لخوا په خپاره شويو نورو غلطو راپورونو کې د نوي نازي راپورونه شامل دي، چې د جګړې لپاره د ناتو "ختیځ ته پراختیا" تورنوي، او هڅه کوي چې په عراق، سوریه او افغانستان کې د متحده ایالاتو پوځي اقدامات په اوکراین باندې د روسیې د برید سره برابر وګڼي.

چینایي چینلونو په دروغه ادعا کړې چې متحده ایالات په اوکراین کې د بیولوژیکي وسلو لابراتوارونه پرمخ وړي او د اوکراین نوي نازیانو د ماشومانو په هسپتال بمباري وکړه -- چې په حقیقت کې د روسیې سرتېرو پرې بمباري کړې وه.

په شمالي ایرلنډ کې د چین قونسل جنرل هم د روسیې د دولتي رسنیو یوه دروغه ادعا ټویټ کړه چې د اوکراین صدر ولادیمیر زیلینسکي په پولنډ کې پټ دی.

پوتین 'اتل'

نیویارک ټایمز د اپرېل په ۴مه راپور ورکړو، په عین وخت کې په چین کې دننه، د سي سي پي لخوا جوړه شوي ډاکومنټري چې پوتین د يو "اتل" په توګه وړاندې کوي د چارواکو تر منځ خپریږي.

د احساساتي موسیقۍ او عکسونو سره، دغه ډاکومنټري په شوروي تاریخ باندې د روسیانو د وطنپالنې ویاړ د نوي کولو او د جګړې په وخت کې د لوی مشر په توګه د جوزف سټالین د موقف د بیا بحالولو لپاره د پوتین ستاینه کوي.

دا استدلال کوي چې د سټالین د تصفيه کولو کار خورا پراخه و خو په پېل کې د شوروي واکمنۍ ته د ګواښونو له امله دې ته "څه اړتیا وه".

د يال تاریخ لیکونکي او لیکوال تیموتي سنایډر په وینا، د ۱۹۳۰ په لسیزه کې د سټالین د سترې ترور پر مهال، شوروي دیکتاتور شاوخوا درې ملیونه اتباع د ګلاګ کارکونکو په کېمپونو کې مړه کړل او لږ تر لږه یو ملیونه یې د هغه د پالیسیو د مخالفت کولو یا د مختلفو فرضي جرمونو له کبله اعدام کړل.

د ۱۹۳۰ او ۱۹۳۳ کلونو ترمنځ د قحط په دوران کې، له پنځو میلیونو څخه زیات خلک مړه شول.

ځینې تاریخ پوهان وايي چې په شوروي اتحاد کې د سټالین واکمنۍ د ۲۰ میلیونو خلکو د مرګونو لامل شوه.

په قزاقستان، قرغزستان او ازبکستان کې ګڼ شمېر فلمونو، تاریخي کتابونو او قضایي اجراتو د سټالین د ظالمانه میراث په اړه پوهاوی رامنځته کړی دی.

د سي سي پي ډاکومنټري تېر کال بشپړه شوه او د اوکراین د جګړې یادونه نه کوي خو استدلال کوي چې د روسیې نظر صحیح دی چې د خپلو پخوانیو شوروي ګاونډیو په اړه اندیښنه ولري.

دا وايي، د شوروي اتحاد له ړنګیدو راهیسې، "د ختیځې اروپا، منځنۍ اسیا او ټرانسکاوکاشیا ځینې هیوادونه د روسیې د کنټرول کولو او په هغې کې د لاسوهنې لپاره د لویدیځ لپاره مخکښ هېوادونه جوړ شوي دي".

د دغه ډاکومنټرۍ کیسه کوونکی په سخت آواز سره او د روسي عالم په حواله وايي، "د لویدیځ تر ټولو قوي وسله، د اټومي وسلو سربېره، هغه طریقې دي چې دوی یې په نظرياتي مبارزه کې استعمالوي."

یوه احتیاطي کیسه

بیجینګ له ډیرې مودې راهیسې د شوروي ناکامي د احتیاطي کیسې په توګه کارولې، خو د چین صدر شي جین پینګ دې ته ډېر ناوړه شکل ورکړی دی.

کریسټوفر کی جانسن، چې په واشنګټن ډي سي کې د چین د ستراتیژیو ګروپ ډايريکټر او د چین د سیاست د مرکزي استخباراتي ادارې پخوانی شنونکی دی، وويل، "دوی په حقیقت کې د رنګ انقلابونو په اړه په خپل داستان باور لري او دې ټول وضعیت ته د پوتین د نسکورولو لپاره د متحده ایالاتو په مشرۍ د رنګ انقلاب په توګه ګوري."

جانسن نیویارک ټایمز ته وویل، "په کور دننه او نړېواله کچه، شي جين پينګ د واک اخېستو راهیسې دې ناوړه داستان ته وده ورکوي." "دا هغه ته اجازه ورکوي چې د خپل ځواک ترلاسه کول او هغه بدلونونه توجيه کړي کوم چې هغه د دې مبارزې او خطر د احساس په پیدا کولو سره رامینځته کړي دي."

د دغه ډاکومنټرۍ سربېره، د چین يونيورسټو ټولګي ترتیب کړي ترڅو زده کونکو ته د اوکراین د جګړې په اړه "سمه پوهه" ورکړي.

د دې ډول نظریاتو لیکونه وړاندیز کوي چې چارواکي اندیښمن دي چې ځوان، تعلیم یافته چینایان ممکن د روسیې په اړه د بیجینګ په دریځ باندې له نیوکو سره مخ شي.

بیجینګ د اندیښمن کېدو دلیل لري، ځکه چې د ګوند په لیکه کې ځینې درزونه ښکاره کېدل پیل شوي دي.

په شانګهای کې په سياسي توګه يو ښه عالم هو وي د مارچ په ۱۲مه نېټه په يوه مقاله کې، چې په لومړي ځل د متحده آيالاتو او چين پرسپېشن مانيټر وېبپاڼه کې خپره شوه، د پوتين په غندلو کې د بېجينګ پر انکار نيوکه وکړه.

دغه مقاله آنلاین خپره شوه او د ځینو لوستونکو څخه يې ستاینه ترلاسه کړه. چارواکو په چین کې دغه وېب پاڼه بنده کړه او هڅه یې وکړه چې په ټولنیزو رسنیو کې يې سانسور کړي.

هو ولیکل، په چین کې دننه، د اوکراین جګړې "لوی اختلافونه رامنځته کړي دي، او ملاتړي او مخالفین یې په قطبي حد کې ځای پرځای کړي دي".

هغه خبرداری ورکړو، "چین باید له پوتین سره يو ځای نشي او ژر تر ژره باید له هغه څخه ځان جلا کړي."